Từ Bi Hỷ Xả là gì? Ý nghĩa của tứ vô lượng tâm

TỪ BI HỶ XẢ LÀ GÌ?

"Từ Bi Hỷ Xả" là một thuật ngữ trong Phật giáo, đại diện cho bốn tâm trạng cao quý mà người tu học cần phát triển (tứ vô lượng tâm). Đây là bốn phẩm chất tích cực, giúp con người sống hạnh phúc, an nhiên tự tại.

1. TỪ

"Tâm Từ" chính là chữ tâm được nói đến đầu tiên trong "tứ vô lượng tâm", từ là lòng yêu thương mà chúng ta thường đề cập đến. Khác ở chỗ đời sống trần tục, sự yêu thương phải có điều kiện và thường chỉ gói gọn trong phạm vi hẹp nhưng trong đạo phật lòng yêu thương có nghĩa bao trùm, rộng lớn hơn.

Suốt cuộc đời, chúng ta thường chỉ yêu thương bố mẹ, con cái và người thân của mình. Ra xã hội chỉ yêu bạn bè, đồng nghiệp, những người có liên hệ với ta và những người được cho là tốt, hoặc giúp đỡ ta. Chúng ta luôn có thái độ xa lánh, kì thị hoặc không quan tâm những người bị xã hội cho là tội phạm, xấu tính, ghanh ghét hoặc đố kị ta.

Tâm Từ trong đạo phật phủ rộng khắp vũ trụ, ban phát tình yêu thương khắp thế gian, yêu thương muôn loài, yêu thương sự sống, yêu thương hoa lá cỏ cây. Tâm Từ mà đức phật dạy chúng ta không phân biệt giàu nghèo, tốt xấu, không phân biệt biên giới, màu da sắc tộc, không phân biệt con chúng tôi con chúng ta, không phân biệt thân sơ hay xa lạ.

Không chỉ có thế, tâm từ cho đi vô điều kiện, không cần đáp lại. Yêu thương cả những người ghét ta, nói xấu ta, làm hại ta vì đức phật cho rằng họ là người đáng thương, bị nghiệp lực dẫn dắt, họ phải sống trong ngục tù mà chính họ tạo ra, họ tự thiêu đốt mình bằng ngọn lửa tham sân si lúc nào cũng nóng rực.

Quả đúng vậy, để đạt đến sự an yên, tự tại, không chút muộn phiền chúng ta cần yêu thương vô điều kiện. Chỉ có tâm từ không phân biệt mới có cái nhìn sáng suốt, thông tuệ, mới có những quyết định đúng đắn, công bằng, không nhất bên trọng nhất bên khinh và sẽ không có hiềm khích trong gia đình, không có đấu tranh giai cấp, không xảy ra chiến tranh, đói nghèo, giết chóc lẫn nhau trên bình diện quốc gia.

Yêu thương con cháu, cha mẹ, anh chị em của mình thì không có gì khó khăn cả nhưng tình yêu đó có tính chất một chiều, nếu không được đáp lại ta sẽ có xu hướng tực giận, không vui, thậm chí là sẽ ghét ngược lại người đó. Theo nhà phật, đây không phải là lòng yêu thương chân thật, ta chỉ đang yêu thương, chiều chuộng vuốt ve cái bản ngã của ta mà thôi.

Ban phát sự yêu thương cho muôn loài cũng chính là ban phát sự yêu thương lấy chính mình. Nếu ta cho đi có điều kiện, yêu thương mà muốn nhận lại, chỉ yêu thương người thân mà ghét bỏ người khác thì khác nào chúng ta luôn cõng theo một tảng đá, càng theo thời gian tảng đá càng nặng thêm khiến chúng ta gục ngã và không bao giờ đạt được cảnh giới của sự nhẹ nhàng, bình thản trong tâm hồn.

2. BI

Bi là cảm thông, chia sẻ lòng xót thương với những đau khổ của người khác từ trong trái tim. Thấy người khác buồn, ta cũng cảm thấy nỗi buồn đó như của chính mình, thấy ai đó bị bỏ đói ta cảm thấy bụng như đang cồn cào, chứng kiến một cuộc chiến tranh ta thương xót người dân như chính đất nước ta đang bị tàn phá.

Bi khác với sự thương hại, lòng thương hại chỉ dấy lên khi ta thấy tội nghiệp cho ai đó, bi không có sự phân biệt với người này kẻ kia. Nếu có sự phân biệt ta sẽ không thể chia sẻ được nỗi đau của những người thuộc tôn giáo khác, đất nước khác hoặc ở phạm vi hẹp hơn, ta không thể chia sẻ sự cảm thông đối với người xa lạ.

3. HỶ

Kể từ khi chào đời đến khi nhận thức được, sự đố kị sẽ tiên phong đi trước cái tâm hoan hỉ. Ngay từ nhỏ xung quanh ta luôn là sự đố kị, ta cảm thấy khó chịu khi người khác giàu hơn, khó chịu khi nhà hàng xóm to đẹp hơn, luôn có xu hướng phủ nhận tài năng trước thành công của người khác.

Trái với sự đố kị, Hỉ là chia sẻ niềm vui với người khác, chúc mừng nếu họ đạt được thành công, sự may mắn. Nếu ai đó giỏi hơn mình hãy tán thán thay vì ghanh ghét sân si. Chia sẻ niềm vui với người khác cũng mang lại nghiệp lành cho chính bản thân.

4. XẢ

Xả chính là thái độ buông xả, không phân biệt, chấp trước, không bám víu vào cái xấu cái đẹp, sự yêu ghét mà giữ tâm tĩnh lặng, bình thản, an nhiên đối với mọi biến động, thăng trầm trong cuộc sống.

Khi ai đó quăng cho bạn sự giận giữ, nếu bạn sôi máu lên muốn đáp trả ngay tức khắc, ngọn lửa sân sẽ đốt cháy chính bạn, nó thiêu đốt năng lượng của bạn. Nếu bạn kìm nén trong lòng và ấm ức thì nó lại biến thành thuốc độc từ từ giết chết bạn.

Xả chính là cách bạn để cơn giận giữ nó đến và qua đi mà không phản ứng lại, cảm xúc cũng vô thường, nó sinh và diệt giống quy luật của vụ trũ, nếu bạn cho nó là của bạn mà giữ lấy nó thì bạn không thể có sự an nhiên. Cơn giận như một hòn đá ném xuống mặt hồ, mặt hồ gợn sóng và rồi nó sẽ bình yên trở lại.

Không chỉ biết buông xả nỗi buồn mà niềm vui cũng cần được xả. Khi được một ai đó khen đẹp trai, xinh gái bạn sẽ rất thích và cảm mến người đó nhưng nếu một người khác chê xấu bạn lập tức nổi sân liền và ghét người kia ngay. Bạn chỉ thích được khen và muốn được khen thêm, không được khen là khổ. Lúc này tâm xả cần được kích hoạt, được khen bạn nhận biết được lời khen không sinh tâm ngạo mạn, nếu bị chê thì cũng coi là bình thường không ghét người chê mình.

Ví dụ thấy một cô gái hay một chàng trai đẹp ta chỉ biết là đẹp thôi không khởi tâm muốn tán tỉnh, chiếm hữu, đó là tâm tham. Thấy một bông hoa đẹp thì ta biết đẹp, không hái nó về, hãy để cho người khác cùng thưởng thức, đừng coi đó là sở hữu của mình.

Bản chất mọi sự đều là vô thường, vô ngã đến rồi đi, sự sinh diệt diễn ra trong từng khoảnh khắc . Cơ thể chúng ta mỗi giây phút trôi qua đều có hàng triệu tế bào chết đi và hàng triệu tế bào mới được sinh ra, cho nên nếu bạn muốn nắm giữ thì đó chỉ là những cái giả tạm. Hoa đẹp rồi cũng tàn, người đẹp rồi cũng già xấu. Hãy xả những phân biệt chấp trước để giữ lòng an yên để cho vạn vấn đến và đi, sinh và diệt đừng cố nắm giữ chúng.

5. ỨNG DỤNG TỪ BI HỶ XẢ VÀO ĐỜI SỐNG

Hãy chú tâm vào hơi thở của bạn và soi lòng mình xem có điều gì lo âu, sợ sệt, ghanh ghét, hơn thua, bất an không? Nếu có hãy để chúng trôi đi như đám mây đen.

Bạn cần biết, sau cơn mưa trời lại sáng, hãy phủ trùm ánh sáng của lòng từ bi đến vạn vật trên thế gian. Hãy yêu thương, đồng cảm, chia sẻ niềm vui nỗi buồn với mọi người, không phân biệt đẹp xấu, không phân biệt biên giới, chủng tộc, màu da, không phân biệt những người yêu ta hay ghét ta.

Nếu bạn làm được điều đó thì lòng Từ Bi Hỷ Xả của bạn đã phát triển đến vô lượng (tứ vô lượng tâm). Nhờ đó ta sẽ có được cảm giác bình an, tự tại dù cho thế giới có đảo điên, dù cho gặp phải chuyện gì tâm ta cũng vững vàng không hề bị lay chuyển.